gnnNTOTPO

Exodus 32

Walala goŋdhu djäma buliki buku-ŋal'yunarawu

32:1-35 (The Golden Calf)

1Ga ŋunhala ŋoyŋuranydja ŋunhiliyi bukuŋura, yolŋunydja walala ŋunhi galkurrunana, galkurrunana-a-a yukurrana-a-a Mawtjitjkuna, yurru bäyŋuna ŋayi roŋiyina waḏutjanydja, liŋgu ŋayi yukurrana Mawtjitj nhinana ŋunhala mukthurruna bukuŋura weyin, märraŋala yukurrana Garraywuŋu rom malanha. Bala ŋunhi yolŋu'-yulŋunydja djawaryunminana galkunarayuna, bala walala marrtjina yurrum'maranhaminana walalawuynha walala, bala wäŋgaŋala Yärungalana, bala waŋana ŋanya bitjarrana, “Wanhakana mak ŋayi Mawtjitj ŋi'?... ŋunhi ŋilimurrunha ŋayi gäŋala marrtjina ŋulaŋuru Yetjipŋuru. Yakana ŋilimurru nhanŋu marŋgi? Gatjuy nhe yurru miny'tji-yarpuŋa ŋilimurruŋguway waŋarrnha ŋi', märr yurru ŋayina ŋilimurrunha gämanydja yukurra bala, bili dhikana Mawtjitjtja winya'yunana yawungu.”

2Bala Yärundja waŋana walalaŋgu bitjarra, “Gatjuy, burrul'maraŋana nhumalaŋgalayŋuwala dhäykawurruŋgalana garwarrwarr'mirri wurrwanydja ga goŋbuy bulayi, ga gäŋa'-gaŋa lili ŋarrakala.” 3Bala ŋuriŋi yolŋu'-yulŋuyunydja burrul'maraŋalana marrtjina wurrwanydja mäkiri'wuynydja ga goŋbuynydja, bala gäŋa'-gaŋalana ŋunhi garwarrwarr'mirrinydja bulayi Yärungalana. 4Ŋayi galkaranydja marrtjina Yärundhu Walalaŋguŋu, bala bathara waŋganylilina, bala ŋayi Yärundhu miny'tji-yarpuŋala wäyinguŋalana, buliki'kuŋalana ŋunhiyi garwarrwarr'mirrinydja maryakal. Ga yolŋu'-yulŋuyunydja ŋuriŋiyi nhäŋalana ŋunhiyi buliki, bala waŋanana bitjarra, “Way walala, nhuma Yitjuralpuyŋu yolŋu walala, dhuwalana ŋilimurruŋgu waŋarrnydja ya', dhuwalana gay' ŋunhi ŋayi ŋilimurrunha gäŋala ŋulaŋuru Yetjipŋuru.”

5Ŋayi Yärundhunydja nhäŋalana, ga ŋäkulana waŋanhaminyarana yolŋunhana walalanha, bala ŋayi botjaŋala guṉḏana ŋal'-ŋalmaraŋala wäyinguna bathanarawu mundhurrwuna, gumurrlili ŋurikala garwarrwarr'wala buliki'wala, ga waŋananydja ŋayi walalaŋgala bitjarra, “Godarrny'tja boŋguŋu ŋilimurru ŋayaŋay'nha ḻuki ga buŋgulnha djäma buku-ŋal'yurruna Garraywuna.”

6Yo. Wiripuŋuyuna ḏaykun'thu walala ḏurryurruna munhakumirrina, bala bathara mundhurrnha ŋunhimala barŋlilina, bala yolŋu'-yulŋunydja ŋunhi nhinana marrtjina ḻukana ŋayaŋay'nha ga ŋarkula'na, yana liŋgu bala walala yukurrana leŋuna ŋuriŋi ŋänitjiyuna ḻukanharayu, ga ŋula nhäna marramba'na djäma yukurrana rom malanha nhäŋiniŋ'nha ŋuliwitjarrayina buŋgulkurruna.

7Bala Garrayyu waŋanana ŋanya Mawtjitjnha bitjarrana gam', “Gatjuy marrtjiyanydja waḏutjana yana yarrupthurrana, liŋgu nhipala yolŋu'-yulŋunydja ŋunhana ya', ŋunhi nhe gäŋala walalanha ŋulaŋuru Yetjipŋuru, liŋguna walala yätjkunharaminana walalanhay walala, ŋuyulkthinana ŋapana-wekaŋala ŋarrakunydja. 8Waḏutja yana walala ŋunha bilyurrunanydja ŋuliŋurunydja romŋuru ŋunhi ŋarra walalaŋgu wekaŋala, liŋgu walala yawungu djäma walalambalay walala buliki miny'tji-yarpuma, bala walala yukurra märr-ŋal'yunna ŋurikiyina ŋunha, ga bathan yukurra mundhurr wekama ŋurukuyina waŋarrwu. Ga waŋanydja walala yukurra ŋunha bitjanna, ‘Dhuwalana ŋilimurruŋgu waŋarrnydja go, ŋunhi ŋayi yawungu ŋilimurrunha gäma ŋulaŋuru Yetjipŋuru,’ ” bitjanna.

9Ga biyapul ŋayinydja Garrayyunydja waŋana Mawtjitjnha bitjarra, “Ŋarra marŋgiyirri yukurra walalaŋgu Yitjuralpuyŋuwunydja, walala yukurra rom-ḏälthirrina, walalaŋgalaynha romgurru marrtji. 10Gonha'yunna ŋarranha, ŋarra walalaŋgu yukurra wirrkina ŋaramurryirri dhuwala, ga nhära'-nharana. Ŋarranydja yurru walalanha buma dhawar'maramana, yurru nhokalayŋuwuna djamarrkuḻi'wu ŋarra yurru miṯtjinydja guḻku'kuma, ga ŋurruŋukumanydja walŋu ŋarra yurru nhokalana yarraṯaŋuru.”

11Yurru Mawtjitjthunydja wirrkina dhika yukurrana bukukurru waŋana Garraywala Godkala bitjarra gam', “Garray, nhäku warray nhe yukurra ŋaramurryirri nhokalaŋuwunydja yolŋu'-yulŋuwu? Nhepiŋga walalanha dhawaṯmaraŋala ŋulaŋuru Yetjipŋurunydja, nhokalay ŋutu'yu ganydjarryu. 12Ŋuli nhe yurru buma dhawar'maramanydja walalanha, walalanydja ŋuli Yetjippuyŋuyunydja ŋäkuna, bala waŋi rom-nyamir'yurruna nhuna biyakuna gam', ‘Ŋayi muka yawungu walalanhanydja dhawaṯmarama, märr ŋayi yurru buma rakunygumana walalanha,’ biyakuna walalanydja ŋuli. Garray, yaka mari-wuniya nhokalayŋuwu miṯtjiwunydja. Bilyurrana dhipuŋuru, ḏaḏawyurrana; djambina nhunapinyay ḻiyanydja, ga yakana djämanydja yätjtja nhokalayŋuwu yolŋu'-yulŋuwunydja. 13Guyaŋiya Yipurayimnha ga Yitjaknha ga Yitjuralnha ŋunhi walalanydja nhokala galki. Nhepi muka dhawu'-nherraṉminanydja walalaŋgala bitjarranydja, ‘Ŋarra yurru gaŋdhunmarama malanydja nhipala yumurrku'nhanydja, bala ŋarra yurru wekama walalaŋgu dhuwalana wäŋa ŋaraka; wäŋanydja yurru dhuwala walalaŋguwaynha yukurra djingaryun bitjanna liŋguna.’ Bitjarra nhe dhawu'-nherraṉmina Yipurayimgala, ga Yitjakkala, ga Yitjuralwala.”

14Bala Garraynydja bilyurrunayi, ḏaḏawyurruna ŋuliŋuru ŋunhi ŋayi guyaŋina bunharawu nhanukalayŋuwu yolŋu'-yulŋuwu.

15-16Bala Mawtjitjthunydja gonha'yurrunana Garraynha, bala marrtjina yarrupthurrunana ŋulaŋuru bukuŋurunydja, ga goŋdhunydja ŋayi marrtjina gäŋala bala ŋunhiyi märrma' bilkpilk guṉḏa maṉḏanha, yurru galiny'tja maṉḏanha ŋunhi wukirriwuy warrpam', rommirri maṉḏanha guṉḏa ŋunhiyinydja, wukirriwuy nhanukiyinguŋuna goŋbuynydja Gunhu'wuŋuna Waŋarrwuŋu.

17Ŋe. Yarrupthurrunanydja maṉḏa marrtjina lili, roŋiyinana ŋulaŋuru bukuŋurunydja, Mawtjitj ga Djatjuwa, bala maṉḏa ŋäkula rirrakaynha yatjunminyarana ŋunha wäŋalilina. Ŋayi Djatjuwayunydja ḻakaraŋala Mawtjitjpana, “Dhika mari ya', wäŋaŋura,” bitjarra. 18Bala ŋayi yukurrana Mawtjitjtja mäkiri'-witjurrunana. “Nhaltjan dhika walala yukurra yulŋunydja? Yaka ŋunha rirrakay märr-yiŋgathirrinydja yukurra, ŋula walala bumara miriŋunha, ga yaka ŋunha rirrakay nyä'yunmirrinydja yukurra, ŋula miriŋuwuŋunydja bunhara. Dhikanydja dhuwala manikay marrtji yukurra,” bitjarra.

19Marrtjinana maṉḏa lili ga-ga-ga-a-a, gilitjina wäŋanydja, bala maṉḏa mel-garwarrthinana, nhäŋala ŋunhi wakalŋuna wäyin buliki djingaryunara yukurranhara, ga ŋunhi yolŋu'-yulŋunha, walala yukurrana giritjina ŋurikiyi buliki'wu.

Bala wirrkina dhika ŋayi ŋaramurryina Mawtjitjtja, nhära'-nharanana marrtjina. Bala ŋayi marrtjina ḏupthurrunana gay' ŋunhi rommirrinydja guṉḏa maṉḏanha munatha'lilina, gut bitjarra ḏaw'yurrunanydja ŋunhalana ŋoyŋurana walŋu bukuŋura, liŋgu walala ŋathil'yurrunana ŋunhiyi ḏaw'yurruna romdja, Godkuŋu dhawu'-nherraṉarawuynydja. 20Bala ŋayi waṉḏinanydja ganydjarryuna, bala ḏur-way ḏur'yurrunana ŋunhiyi buliki'nhanydja, bala yana ḏaw'-ḏawyurrunana muṉguykuŋalana, bala gurthalilina warrkuḻuŋala batharana, bala djuḏul'yurrunana-a-a, buḻŋu'kuŋalana, bala gapulilina djalkthurruna, bala ŋayi Yitjuralpuyŋuwanydja ŋuripa yolŋu'-yulŋuwa wekaŋala wurkthu'-wurkthunarawuna.

21Bala ŋuliŋurunydja dhurrwaraŋuru ŋayi bilyurruna Yärunguna, bala waŋana dhä-wirrka'yurruna ŋanya bitjarrana, “Nhaltjarraŋga dhuwala walala Yitjuralpuyŋunydja yolŋu'-yulŋu nhokalanydja? Nhäku warray nhe walalanha gur'yurrunanydja dhiyakuyi yätjkunydja romgu; Godthunydja dhuwala nhumalanha yurru dhä-ḏir'yun warrpam'thunna, liŋgu dhuwalanydja mirithirrina yätjnha rom nhuma djäma.”

22Bala ŋayi Yärundja waŋana Mawtjitjkala bitjarra, “Yaka nhe ŋarraku ŋaramurryiya nhäri'-nhariya. Marŋgiŋga nhe walalaŋgu dhiyaku yolŋu'-yulŋuwunydja, ŋunhi walala ŋuli yukurra ḏukṯukthirri yätjkuna bitjanarawu liŋgu. 23Walala yawungu waŋa ŋarrakala bitjanna, ‘Nhe yurru miny'tji-yarpuma ŋilimurruŋguway waŋarrnha, märr yurru ŋayina ŋilimurrunha gäma, bili dhikana Mawtjitjtja winya'yurruna, ŋunhi ŋayi ŋilimurrunha gäŋala ŋulaŋuru Yetjipŋuru.’ 24Bala ŋarranydja yawungu waŋa walalaŋgala, ‘Ŋula yolthu yukurra balaŋu ḏälkuma garwarrwarr'mirri maryakal, walala yurru burrul'maramana,’ bitjanna. Bala walala yawungu rarr'yuna ŋarrakalana, bala ŋarranydja gurthalilina yawungu warrkuḻunha, bala marrtjinya yawungu dhuwala wakalŋuna buliki walmanha ŋulaŋuru gurthaŋurunydja.”

25Ŋe. Mawtjitjtja marŋgithinana walalaŋgu ŋunhi walala goŋŋuru ŋurrkanhamina walalanhay walala, liŋgu Yärundhu yawungu nhänha walalanha gonha'yuna, gora wekanhana ŋuripa wiripu-guḻku'wana yolŋu'-yulŋuwa miriŋuwana. 26Bala Mawtjitjtja ŋunhi djingaryurrunana yukurrana galiŋurana wäŋaŋura, bala ŋayi waŋana djawarrkthurrunana bitjarrana, “Yol walala dhika Garraywalanydja galiŋura? Ma', walala yurru ŋunhiyinydja walala marrtjina lili dhipalana ŋarrakalana.” Bala Lepaynydja bäpurru' yolŋu'-yulŋu marrtjinana yurrum'thurrunana bukmaknha yana Mawtjitjkalana, ga walalanydja wiripu-guḻkuny'tja yakana djälthina Godkalaŋunydja gali'lili wapthunarawu.

27Bala ŋayi Mawtjitjtja waŋanana walalaŋgala ŋurikala Lepaywalanydja bitjarrana gam', “Garraynydja ŋunhi Yitjuralpuyŋuwunydja Waŋarr waŋa yukurra nhumalaŋgu bitjanna, nhuma yurru märra'-marraŋa waŋga'-waŋganydhu yiki nhumalaŋguway, bala marrtjiya yukirriya bukmakkurru wäŋakurru, buŋana marrtjiya ŋunhinydja walalanha yolŋu'-yulŋunha ŋunhi walala yukurra ḏukṯukthirri wiripuŋuwu waŋarrwu.”

28Bala Lepaynydja bäpurru yuwalkthi marrtjinana, nhanŋuwaynha dhärukku malthurruna Godkuna, bala bumarana marrtjina yolŋu'-yulŋunha, rakunyguŋalana walalaŋguway walala gurruṯu'mirrinhana ga ḻundu'mirriŋunha walalanha walalambalay. Ga ŋuriŋiyinydja ḏaykun'thu guḻku'na mirithirri ḏarramuwurru murrmurryurrunanydja walalaŋguŋu bunharanydja.

29Ga ŋuliŋurunydja Mawtjitj waŋana walalaŋgala Lepaywala bäpurru'wala, “Gäthuranydja nhuma liŋguna ganaŋ'maranharaminana nhumalanhay nhuma wiripu-guḻku'walanydja yolŋuwala, nhumanydja yurru nhanŋuwaynha Garraywuna djämamirri yana. Ŋayi yurru nhumalanha ŋayaŋu-ŋamathama dhiyaŋunydja-wala, liŋgu nhuma ŋurrulili nherraṉmina Garraywalana, ganaŋ'maranhaminana ŋulaŋuru nhumalaŋgalayŋuwala gäthu'mirriŋuwalanydja ga gutha'mirriŋuwalanydja.”

30Ga wiripuŋuyunydja ḏaykun'thu ŋayi Mawtjitj waŋana ŋurikala yolŋu'-yulŋuwala Yitjuralpuyŋuwala, “Nhumanydja yätjkuŋala Garraynhana Waŋarrnhana, liŋgu yätjnha mirithirrina rom nhuma yawungu djäma. Ŋe, ŋarra yurru dhuwala marrtji Garraynhana withiyan, mak ŋarra yurru wekama ŋula nhä, nhumalanha ŋapatjkuma; ŋayi mak yurru nhumalaŋgu bäy-ḻakarama ŋuriki yätjpuy, ga balayi märrama nhumalanha nhanukalayi ŋayi goŋlili.”

31Bala Mawtjitjtja marrtjina roŋiyinayi Garraywala gumurr-guwatjmara, bala ŋayi waŋana bitjarrana, “Garray, dhiyaŋu yolŋu'-yulŋuyu ŋayaŋu-yätjkuŋala nhuna, ŋutu' dhika yätj rom walala djäma yawungu. Walala miny'tji-yarpunha yawungu walalaŋguway wakalŋunha waŋarrnha, bala buku-ŋal'yunana yawungu. 32Garray, bäy-ḻakaraŋana walalaŋgu yanana ŋi, ŋuriki yätjpuynydja dhuwurrwuy. Ŋuli nhe yurru yakanydja bäy-ḻakarama yäna-wala, ŋarranhana nhe yurru ŋurrkaŋanydja walalanhanydja mali, yarrkmaraŋa ŋarranhana yäku dhipuŋuru nhokalay djorraŋurunydja.”

33Yurru Garraynydja waŋana Mawtjitjkala bitjarrana, “ŋunhi yolthu yukurra ŋayaŋu-yätjkuma ŋarranha, ŋunhinhanydja dhuwurr-yätjnha yolŋunha ŋarra yurru ŋurrkamana, ŋunhiyi ŋanyana ŋarra yurru yarrkmarama yäkunydja yolŋunha. 34Gatjuy marrtjiyana. Nhenydja Yurru gäŋana yolŋu'-yulŋunhanydja ŋunhimalayina wäŋalili ŋunhi ŋarra liŋgu ḻakaraŋala nhokala. Ŋarrakala djiwarr'wuyyu watjarr'mirriyu yurru mel-warryundja marrtji nhumalanha. Yurru ŋarra boŋguŋu marrtji warray yulŋunydja, withiyurru warray nhumalanha, bala ŋarra boŋguŋu walalanha dhä-ḏir'yurruna ŋurikiy yätjpuynha rombuy.”

35Bala ŋayi Garrayyu yätjkuŋalana wäŋana ŋuripa yolŋu'-yulŋuwana, liŋgu walala miny'tji-yarpuŋala wakalŋu buliki buku-ŋal'yunarawu, ŋayi Yärundhu goŋdhunydja.