gnnNTOTPO

Acts 17

Ŋunhala Dhatjalunikanydja yolŋuyu walalay marina djäma Bolwu ga Djälatjku

1Yo, marrtjinanydja maṉḏa yukurrana, Bol ga Djälatj ŋunhi wäŋakurrunydja Yambipulakurru ga Buluniyakurru, bitjarrana liŋgu balakurruyina marrtji'-marrtjina, yana liŋgu-u-u, ga bunana maṉḏa ŋunhiliyina Dhatjalunikana wäŋaŋura. Ŋunhalayinydja wäŋaŋura yukurrana dhärrana buṉbu buku-ŋal'yunaramirri, ŋunhi walala ŋuli Djuws bäpurru yolŋu'-yulŋu waŋgany-manapanminya luŋ'-maranhaminya yukurranha ŋuli buku-ŋal'yunarawu Godku. 2-3Bala maṉḏa ŋunhi Bol ga Djälatj dhunupana marrtjinana ŋunhimalayina buṉbulili, liŋgu bitjana liŋgu maṉḏa ŋuli ŋäthili marrtjinya ga ḻakaranha dhäwu ŋurikala Djuwskala bäpurru'wala. Yo, ḻurrkun'mirri Nhinanharamirriyunydja Waluyu ŋayi Bolyu yukurrana ḻakaraŋala marŋgikuŋala walalambala ḏälyuna dhärukthu; ḻakaraŋalanydja ŋayi ŋunhi yukurrana, bitjarra warraŋulkuŋalana marrtjina yana ŋuliŋuruyi Godkala djorra'ŋuru, märr walala yurru dharaŋan ŋunhiyi dhäruknha, ŋunhi ŋäthili wal'ŋu be ŋuriŋi dhäwu'-gänharamirriyu walalay yukurrana ḻakaraŋala ŋunhiyi Walŋakunharamirrinha yolŋunha, dhawu'mirrinha ŋunhiyi Godkuŋu, ŋunhi ŋayi yurru ŋunhiyi burakirri rakunygu, ga biyapul ŋayi yurru ŋunhiyi walŋathirri rakunyŋurunydja. Yo, ḻakaraŋalanydja ŋayi yukurrana Bolyu bitjarra, “Dhuwalayi Djesunhanydja ŋarra yukurra ḻakarama nhumalaŋgu, ŋayinydja ŋunhiyinydja dhawu'mirri-yanharanydja yolŋu, Walŋakunharamirri Godkuŋu djuy'yunara,” bitjana ŋayi ŋuli Bolyu ḻakaranhanydja. 4Ga wiripu-gulku'yunydja ŋäkula, ga märraŋala ŋunhiyi dhäruk; walala märr-yuwalkthinana yana, bala wapthurruna gali'lili maṉḏakalana, Bolwalana ga Djälatjkalana. Ga bitjarrayi liŋgu wiripu-guḻkuny'tja mulku'-mulkuru yolŋu walala, Guriknha walala, ŋunhi walala ŋuli buku-ŋal'yun yukurra Godku, ga wiripu-gulkuny'tja ŋunhi ŋaḻapaḻmirrina dhäykawurruna wal'ŋu, bitjarrayi yana liŋgu walalanydja märr-yuwalkthina Garraynha.

5Ga walala ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋuyunydja wal'ŋu Djuwsthu mel-ḏi'yurrunana maṉḏanha Bolnha ga Djälatjnha, bala walala märraŋala yolŋu'-yulŋunhana, ŋunhiyi walalanha ŋunhi walala ŋuli bitjan liŋgu nhina marrtji djämamiriw, bala walala djuy'yurruna ŋunhinhana yolŋumiriwnhana walalanha mariwunydja warkthunarawu. Bala ŋunhiyinydja walala yatjunminana marrtjina ŋoy-dhuŋgur'yurrunana ŋunhi yolŋu'-yulŋunhana, yana liŋgu-u-u ga guḻku'thina yolŋu walala maḏakarritjthina, bala ŋoynha dhärrana. Bala walala marrtjina dhunupana yolŋuwala Djaytjingalana wäŋalili, ḻarruŋalana yukurrana maṉḏakuyina Bolwuna ga Djälatjkuna.

6Yurru yaka walala maḻŋ'maraŋalanydja maṉḏanha Bolnha ga Djälatjnha, bala walala mulkanana ŋanyana ŋunhiyi yolŋunha Djaytjinnhana ga wiripu-guḻku'nha Garraywalaŋumirrinha walalanha, bala warryu'-warryurrunana nhinana bala walalanha, bala gäŋala ŋurru'-ŋurruŋuwalana wal'ŋu ŋurikalana buŋgawawalana walalaŋgala, dhä-wirrka'yunarawuna. Walala waŋananydja yatjurrunana yukurrana ḻakaraŋalanydja bitjarrana, “Dhuwalanydja walala ḏarramuwurru ga mari-djämamirrina walala; marina walala ŋuli yukurra warkthun birrka'mirriŋurana wäŋaŋura, ga dhuwalanydja walala ga lilina marrtjina baḏuwaḏuyunarawu ŋilimurruŋgalaŋuwuna wäŋawu. 7Ga dhuwala gay' ḏarramu Djaytjin yäku, ŋayi yukurra maṉḏaku djäkanydja nhanukalay ŋayi wäŋaŋuranydja. Ga dhiyaŋuyi ḏarramuwurruyu yukurra romnha bakmarama buŋgawawuna ŋilimurruŋgalaŋuwu, ŋurruŋuwuna, ga ḻakaramanydja walala yukurra wiripunydja be-wiyaka wiripu ŋurruŋu, yäku Djesuna.”

8Ŋunhi walala ŋäkulanydja dhuwalayinydja dhäruk, bala walala ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋunydja wal'ŋu ga wiripu-guḻkuny'tja ŋunhi miṯtji yukurrana yatjunminana waŋananydja dhikana, ŋaramurryinana dhikana ŋuriki Garraywalaŋumirriwunydja yolŋu'-yulŋuwu. 9Bala walala ŋuriŋi ŋurru'-ŋurruŋuyunydja rrupiyana gombuŋala Djaytjinnhanydja ga wiripu-guḻku'nhanydja dhawaṯmaranhaminyarawuna. Ga dhäŋuru ŋuliŋurunydja ŋunhi walala wekaŋala rrupiya bäyim, bala walala dhawaṯthurrunanydja yänana yukurrana, bala walala marrtjina wäŋalilina roŋiyina.

10aGa ŋulinyaramirriyu munhaku walala ŋuriŋiyi Garraywalaŋumirriyunydja walalay yolŋu'-yulŋuyu djuy'yurrunana Bolnhanydja ga Djälatjnhanydja bala wiripuŋulilina wäŋalili, märr maṉḏa yurru walŋathirri ŋunhiyi maṉḏa.

Ŋunhala Beriyanydja yolŋu walala mirithina ḏukṯukthina marŋgithinyarawu

10bMarrtjinanydja maṉḏa yukurrana Bol ga Djälatj, yana liŋgu-u-u ga bunananydja maṉḏa ŋunhili Beriyana wäŋaŋura, bala dhunupana yana maṉḏa marrtjinanydja ŋunhimala buku-ŋal'yunaramirrililina buṉbulili, ga ŋunhalayinydja maṉḏa yukurrana ḻakaraŋala Garraynha Djesunhana ŋurikala Djuwskalana yolŋu'-yulŋuwala. 11Dhuwalanydja yolŋu walala ganaŋ'thun yukurra, yaka balanyara bitjan ŋunha Dhatjalunikapuyŋu, liŋgu yindi walala yana ḏukṯuk ŋänharawu Godkalaŋuwu dhärukku, märr yurru walala marŋgithirri wal'ŋu yuwalkkuma. Wirrkina dhikana walala yukurrana mäkiri'-witjurrunanydja ŋunhiyi dhärukkunydja, ga bitjana liŋgu walu-ŋupana walala ŋuli maŋutji-ḻaw'maranha Godku djorrany'tja yukurranha nhänha, yana maḻŋ'maraŋala gatjarr'yurruna ŋunhi Bolnha dhäruk. Bala walala maḻŋ'maraŋalanydja yuwalk warray yana. 12Bala guḻku'na Djuwstja bäpurru ŋunhi märr-yuwalkthina yukurrana, ga wiripunydja mala ga Gurik yolŋu walala, ḏarramuwurru ga ŋaḻapaḻmirri wal'ŋu dhäykawurru; guḻku'na mirithirrina wal'ŋu yolŋu walala märr-yuwalkthinanydja yukurrana Garraynha Djesunha.

13Bala walala ŋuriŋi Djuwsthunydja bäpurruyu ŋunhalanydja Dhatjalunikanydja ŋäkulana ŋanya Bolnha, ŋunhi ŋayi yukurrana marŋgikuŋala ḻakaraŋala Godku dhäruk ŋunhalana Beriyana wäŋaŋura, bala walala ŋunhamalayinydja marrtjina ŋupara, ga ŋunhalanydja mari ŋurru-ŋamaŋamayurruna, ga ŋoy-dhuŋgur'yurruna Bolwunydja. 14Bala walala ŋuriŋi Garraywalaŋumirriyunydja yolŋu'-yulŋuyu djuy'yurrunana ŋanya Bolnhanydja bitjarrana bala, walŋakuŋalana ŋanya, ga maṉḏa Djälatjtja ga Dimithinydja ŋurr'yurruna ŋunhilina bäymana Beriyana wäŋaŋura.

15Yo, wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala malthurruna nhanbalana Bolwana, bämara'mirrina walala. Marrtjina walala yukurrana yana liŋgu-u-u, ga yarrupthurruna raŋiŋura, ga ŋunhalanydja walala mitjiyalilina wapthurruna. Marrtjina walala yukurrana-a-a mitjiyayuna, yana liŋgu ga bunana walala Yathannha wäŋaŋura. Ga ŋuliŋuruyinydja ŋayi Bolyu djuy'yurrunana roŋinyamaraŋalana ŋunhiyi bämara'mirrinhanydja nhanŋuway ŋayi yolŋu'-yulŋunha. Ga dhäruktja walala gäŋala warray maṉḏaku Djälatjku ga Dimithiwunydja balanyarana, “Nhumanydja maṉḏa yurru marrtji lilina dhipala ŋarrakalana. Waḏutja nhuma yurru yana marrtjinydja lili.” Bitjarra ŋayi Bolyu djuy'yurruna dhäruktja maṉḏaku.

Ŋunhala Yathandja wäŋaŋura Bolyu yukurrana ḻakaraŋala dhäwu' ḻiya-djambatjmirriwu

16Yo, ŋunhili Yathandja wäŋaŋura yukurrana ŋayi Bolnydja galkurrunana maṉḏaku Djälatjkunydja ga Dimithiwunydja. Marrtjinyanydja ŋayi ŋuli Bol wäŋakurrunydja, nhänha marrtjinya ŋayi ŋuli birrka'mirriŋura waŋarrnhanydja malaŋunha ŋunhi goŋbuynhanydja djämawuy, guḻku'na dhika ŋula nhämunha'na waŋarr malanha, ga ŋuriŋiyinydja malaŋuyu ŋanya ŋunhi Bolnha wirrkina ŋayaŋu-yätjkuŋalana dhikana. 17Bala ŋayi yukurrana marŋgikuŋalana ḻakaraŋalana ŋunhili Djuwskala buku-ŋal'yunaramirriŋuranydja buṉbuŋura, ḻakaraŋalana ŋayi yukurrana Djuwskuna ga mulku'-mulkuruwuna ŋunhi walala ŋuli yukurranha buku-ŋal'yuna yuwalkku wal'ŋu Godku; ga bitjana liŋgu walu-ŋupana ŋayi ŋuli ḻakaranha dhäwu' ŋunha yolŋu'-yulŋuwu warraŋulkurrunydja, ŋunhi walala ŋuli yolŋu'-yulŋu ḻuŋ'thunna. 18Ga wiripunydja yolŋu walala ḻiya-djambatjmirri wal'ŋu, ŋunhi walala yäkunydja Yipakuriyan mala, ga wiripu-guḻku' yolŋu-yulŋu mala yäku Dowik, dhiyaŋuyinydja walalay ŋuli yukurranha dhä-ḏal'yunana waŋanha dhikana ŋanya Bolnha. Ga wiripu-guḻku'yunydja yolŋuyu walalay waŋana ḻakaraŋala ŋanya bitjarrana, “Dhuwalanydja ḏarramu dhäruk-ḏumurruna, waŋana ŋayi ŋuli yukurra yana, ŋula nhäna yana yolŋu. Nhäpuy ŋayi yukurra dhuwala ḻakaramanydja?”

Ga wiripu-guḻkuny'tja waŋana bitjarra, “Dhuwalanydja ŋayi yukurra waŋa ḻakarama bäy mulkurunhana waŋarrnha.” Yo, waŋananydja walala ŋunhi bitjarrayi, liŋgu ŋayi ŋuli Bolyunydja yukurranha ḻakaranha Garraynha Djesunha, ga ŋurikiy ŋunhi ŋayi walŋathina moluŋuru beŋuru.

19Bala walala waŋana garr'yurrunana ŋanya Bolnha, ŋayi yurru marrtji bala dhäwu'na ḻakarama ŋunhala wäŋaŋura yäkuŋura Yariyupakaŋurana, ŋunhi walala ŋuli ŋunhi ŋaḻapaḻmirri yolŋu walala ḻuŋ'maranhaminya waŋgany-manapanminya ŋunhalayina wäŋaŋura, märr walala yurru ŋäma ga gatjarr'yun be nhäna djambatjnha dhäwu', ga yuṯana dhikana wal'ŋu malanha rom. Bala walala ŋanya gäŋalanydja Bolnha ŋunhimalayina wäŋalili, bala waŋana bitjarrana, “Way ma' ḻakaraŋa ŋanapurruŋgu dhuwalayi dhäwu'. Yuṯa dhuwali wal'ŋu rom, ŋanapurrunydja ḏukṯuk ŋanapurru yurru ŋäma. 20Dhuwalayinydja dhäwu' nhe yukurra ḻakarama mulkuruna wal'ŋu dhikana; yaka warray ŋanapurru ŋuli ŋäma yukurra balanyarayi ŋäthilinydja. Ma' ḻakaraŋa ŋanapurruŋgala. Ŋanapurru ḏukṯuk ŋanapurru yurru maḻŋ'maramana mayali'na.” 21Yo, wäŋawuy ŋurukuy Yathanbuynydja yolŋu walala ŋuli yukurranha bitjana liŋgu walu-ŋupana nhinanha ḻakaranhaminya yukurranha ŋuli yuṯa wal'ŋu dhäwu' bala-lili'yunminya; wirrkina walala ḏukṯukthina ŋänharawu yuṯawunydja wal'ŋu dhäwu'wu.

22Bala ŋayi ŋunhi Bolnydja yukurrana dhärrana ŋunhilina ṉapuŋga', gumurrŋura walalaŋgala ŋurikala ḻiya-djambatjmirriwala yolŋu'-yulŋuwala, bala ŋayi ḻakaraŋala waŋana bitjarrana, “Nhuma yolŋu walala Yathanbuyŋu. Ŋarra maḻŋ'maraŋalanydja nhumalanha ŋunhi nhumanydja yukurra dhuwala wirrki yana dhika guyaŋirrinydja ga ŋupandja waŋarrnha malaŋunha. 23Yo, marrtjinydja ŋarra ŋuli yukurra dhukarrkurrunydja balakurru nhumalaŋgala wäŋakurrunydja, bala ŋarra nhäma'-nhamanydja marrtji birrka'mirri warray dhika waŋarrnydja malanha. Ga wiripunydja ŋarra nhäma guṉḏa dhärukmirri makarrmirri, waŋa yukurra bitjan gam', ‘Dhuwalanydja ŋuriki waŋarrwu ŋunhi ŋanapurru yaka nhanŋu marŋgi,’ bitjan yukurra. Yo, buku-ŋal'yun warray nhuma ŋuli nhanŋu yulŋunydja, yurru yakana nhuma marŋginydja nhanŋu. Ŋayina ŋunhiyina yuwalkŋunydja wal'ŋu waŋarr, ŋunhiyina waŋarrnha ŋarranydja yukurra dhuwala ḻakarama nhumalaŋgu. 24Dhiyaŋuyinydja waŋarryu Godthu djäma dhuwala wäŋa munatha', ga bukmak nhä malanha ŋunhi ŋorra marrtji dhiyalami, ga ŋayinydja ŋunhi Garray wal'ŋu ŋuruku djiwarr'wu ga dhiyaku munatha'wu, yurru yaka ŋayi ŋuli nhina yukurra buṉbuŋuranydja, ŋunhiliyinydja ŋunhi goŋbuy yolŋuwuŋu djämawuy. 25Bukmak ŋunhiyi nhä malanha nhanŋuway warrpam'; yaka yurru yolŋuyu djäma ŋula nhä ŋunhi guŋga'yun ŋanyanydja Godnhanydja. Ŋilimurrunydja dhiyaŋunydja yolŋuyu walalay ŋuli yaka warray wekama nhanŋu ŋula nhä, liŋgu ŋayinydja ŋuriŋiyinydjayi ŋuli wekama walŋa warray, ga bukmak ŋula nhä malanha ŋilimurruŋgu yolŋu'-yulŋuwunydja bukmakku; ŋilimurrunydja dhuwala yolŋunydja walala nhina yukurra ŋuli ŋir'yun muka ŋuriŋiyina nhanukala djämayu. 26-27Ŋurruthaŋalanydja ŋayi djäma waŋganynha yolŋunha ḏarramunha, ga ŋuliŋuruyinydja ḏarramuwala yarraṯaŋuru ŋayi miṯtji ga bäpurru guḻku'kuŋalana dhikana, märr walala yurru nhina yukurra miṯtji ga miṯtji buku-ḻiw'marama dhuwala wäŋanha munatha'. Yo, ŋayipi yana Godthu walunydja nherrara ŋuriki yolŋu'-yulŋuwunydja, nhätha walala yurru nhina, ga bitjarrayi liŋgu ŋayi wekaŋala bawala'mirriwu bäpurru'wu wäŋa malanha nhinanharawunydja, märr yurru walala yolŋu yukurra ḻarruma nhanŋu, ga maḻŋ'maramanydja ŋanya ḻarrunharakurru. Liŋgu yaka ŋayinydja barrku ŋitjalaŋgalanydja; galki yana ŋayinydja ŋitjalaŋgala waŋga'-waŋganygala.

28“Yo, ŋäthilinydja ŋula yol yukurrana waŋana, ḻakaraŋala bitjarra gam',

‘Ŋilimurrunydja nhina yukurra nhanukala dhambay,

ga biyapul ŋilimurru ŋuli marrtji bala nhanukala yana;

Ŋilimurrunydja dhuwala yolŋu'-yulŋu muka nhanukala yana walŋayu.’ Ga bitjarrayi liŋgu waŋganydhu yolŋuyu nhuma miṯtjiyu dhäwu'-ḻakaranharamirriyu ḻakaraŋala bitjarra,

‘Ŋilimurrunydja dhuwala yumurrku' nhanŋu,’ bitjarra. 29“Yo, yuwalkthi ŋilimurru dhuwala yumurrku' Godkunydja. Yakana yana ŋilimurru yurru guyaŋirri ŋanya Godnha bitjandja, yanapi ŋayi guṉḏa ŋula nhä dharpa; ŋayinydja dhuwala yaka mali ŋula nhä yolŋuwuŋunydja goŋbuy djämawuy; yakana yurru yolŋuyunydja djäma Godnha be nhanukalay ŋayi gaḏamandhunydja guyaŋinyarayu ga goŋdhu. 30Ŋäthilinydja ŋunhinydja wal'ŋu yolŋuyunydja yaka ŋanya maḻŋ'maraŋala, yaka walala marŋgi nhanŋu Godku; yurru ŋayi Godthunydja ŋunhiyi nhäŋala warray yukurrana, bala bäy-ḻakaraŋalana yana djarrpi'wuynydja walalaŋguŋu djämawuy. Yaka ŋayi walalanha dhä-ḏir'yurruna, liŋgu dhuŋamirrina walala nhinana yukurrana. Ga dhiyaŋunydja-wala ŋayi Godthu ŋuli yukurra ḻakarama yolŋuwu walalaŋgu birrka'mirriŋurana wäŋaŋura, nhuma yurru bukmak bilyurrana yukirriya, ŋanydjaḻa'yurrana yurru nhumalaŋgalay yätjŋurunydja romŋuru, bitjarrana. 31Liŋgu Godthunydja liŋgu nherrara ŋunhi walunha, ŋunhi ŋayi yurru mala-yarr'yun yukurra yolŋu'-yulŋunha waŋga'-waŋganynhanydja, bawala'mirrinha yana. Yurru ŋayi Godthu yurru mala-yarr'yundja yukurra dhunupa yana, ŋuliwitjandhina ŋurikala waŋganygala yana yolŋuwala, ŋunhi ŋayi liŋgu ŋanya nherrara mala-yarr'yunarawunydja yukurranharawu. Yo, liŋguna ŋayi Godthu milkuŋalanydja ŋilimurruŋgu ŋuliwitjarrana ŋunhi ŋayi gaŋgathinyamirriyaŋala ŋanya ŋunhiyinhayi yolŋunha moluŋuru rakunyŋuru; yuwalknha yana ŋayi yurru yolŋu'-yulŋunha mala-yarr'yundja.”

32Ga ŋunhi walala ŋuriŋiyi ḻiya-djambatjmirriyunydja ŋäkula ŋurikiy, ŋunhi ŋayi waŋgany yolŋu walŋathina beŋuru rakunyŋuru, bala walalaŋgalanydja yukurrana wiripu-guḻku'walanydja beyarrmakthina warray, gitkitthunmina warray walala nhanŋu Bolwu. Ga walalanydja ŋunhi wiripu-guḻkuny'tja waŋana bitjarra warray, “ŋanapurrunydja dhuwala ḏukṯuk dhiyakiyi, nhe yurru ŋanapurruŋgu yukurra biyapul ḻakarama,” bitjarra. 33Bala ŋayi gonha'yurruna ŋunhiyi buṉbunydja, bala marrtjinana. 34Yurru wiripu-guḻkuny'tja yolŋu walala märr-yuwalkthinana ŋunhiyi dhäruknha, bala walala waŋgany-manapanmina nhanukalana Bolwalana. Ga dhuwalana walala ŋunhiyi yäkunydja gam', Diyanitja ŋunhi ŋayi miṯtjiŋuru ŋuliŋuruyi, ŋurikala ḻiya-djambatjkala yolŋu'-yulŋuwala, ga dhäyka yäku Damaritj, ga wiripu-guḻku'na yolŋu walala bitjarrayi liŋgu märr-yuwalkthinana yukurrana Garraywuna.