gnnNTOTPO

Acts 10

Mulkuruyu yolŋuyu yäkuyu Goniliyayu djuy'yurruna garr'yunarawu Betawu

1Ŋunhala wäŋaŋura yäkuŋura Djitjariyanydja, yolŋu yäku Goniliya yukurrana nhinana, yurru ŋayi ŋunhi ŋurruŋuna wal'ŋu buŋgawana yulŋunydja miṯtjiwu Rawumbuyŋuwuna miriŋuwu, yäkuwu Yitaliwuywuna malawu. Yo, ŋunhiyi Goniliyanydja mulkuruna, Djan'tayalnha yolŋu, yakana ŋayi Djuw yolŋu, 2yurru bitjana warray liŋgu ŋayi ŋuli yukurranha guyaŋinyanydja ḏukṯukthinya ŋupana Gunhu'nha Godnha; bitjanana liŋgu walala ŋuli buku-ŋal'yunanydja Godku, ŋayipi ga nhanukala gurruṯu'mirriyu, ga bitjanana liŋguna ŋayi ŋuli guŋga'yunanydja yukurranha ŋurruwuyknhanydja ŋunhinydja Djuwnha walalanha, ga bukumirriyanhanydja ŋayi ŋuli yukurranha Gunhu'wala bitjanana liŋguna.

3Yo. Waŋganymirri ḻäy-wilyunarayu waluyu milmitjpa, ŋunhiyi yolŋu yukurrana nhinana, bala ŋayi nhäŋala wuŋiḻina djiwarr'wuynha yolŋunha, ŋayi marrtjina gärrina lili, bala ŋayi ŋunhi yolŋunydja waŋana, yäku-ḻakaraŋala ŋanya, “Goniliya,” bitjarra.

4Wirrkina ŋayi nhäŋalanydja ŋanya Goniliyayu, barrarinana manapara, ga waŋananydja ŋayi, “Nhä Garray?” bitjarra.

Ga ŋayinydja waŋana ŋunhiyinydja, bitjarrana ḻakaraŋala, “Gunhu'yunydja nhokuŋu liŋguna ŋäkulana bukumirriyanharanydja, ga nhäŋala ŋayi nhuŋu manymak djäma malanha, ŋunhi nhe ŋuli guŋga'yun yukurra ŋunha ŋurruwuyknha walalanha yolŋu'-yulŋunha. Yo, Gunhu'yunydja nhuna dhuwala guyaŋinana liŋguna. 5-6Ŋunha wäŋaŋura Djopa, yolŋu yukurra nhina yäkunydja ŋayi Djäyman-Beta, yurru wäŋaŋuranydja bala'ŋuranydja ŋurikala barrwaṉ'-djämamirriwala yolŋuwala yäkuwala Djäymangala ŋayi yukurra nhinanydja, galki raŋiŋura ŋunhi. Gatjuy djuy'yurra nhuŋuway yolŋunha walalanha, walala yurru marrtji ga garr'yun ŋanya Betanha lili dhipala nhokala.” 7Yo, waŋananydja ŋayi ŋunhi djiwarr'wuynydja yolŋu bitjarra, bala marrtjina, gonha'yurrunana ŋanya.

Bala dhunupana ŋayi Goniliyanydja wäthurruna märrma'wu djämamirriwuna maṉḏaku nhanukalaŋuwu, ga yolŋuwu ŋuriki ŋunhi ŋayi ŋuli yukurranha djäka nhanŋu Goniliyawu, yurru guyaŋinya ŋayi ŋuli yukurranha ŋuriŋiyi djäkamirriyu ḏukṯukthinya ŋupana bala Gunhu'nha. 8Yo, wäthurrunanydja ŋayi walalaŋgu ḻurrkun'kuna, bala ŋayi ḻakaraŋalana walalaŋgu ŋurikiynhayi ŋunhi nhaltjarra nhanukala maḻŋ'thurruna, bala ŋayi dhunupana yana walalanha djuy'yurrunana bala Djopalilina wäŋalili, garr'yunarawu Betawuna.

9Yo, marrtjinanydja walala ŋunhi dhunupa muka bala-a-a, yana liŋgu-u-u ga-ga-ga-gaaaaa, wiripuŋuyuna ḏaykun'thu ḏämbuyuna waluyu walala bunana Djopanydja wäŋaŋura. Ga ŋulinyaramirriyuyi liŋgu ŋunhi walala ŋayathaŋalanydja ŋunhiyi Djopa wäŋa, ŋayinydja Betanydja marrtjina, bala ŋal'yurruna ŋunhana garrwarlilina buṉbulili, ŋunhalana ŋayi nhinana bukumirriyaŋalanydja. 10Yurru djaṉŋarrthinana ŋayi ŋunhi yulŋunydja, galkurruna yukurrana ŋathawu, bay walala marrtjina ŋatha djäma ŋunhala ŋoyŋura.

11Yo, nhinana ŋayi yukurrana bukumirriyaŋalanydja, bala nhäŋala wuŋiḻi, djiwarrny'tja dhärrana yukurrana ḻapthunarana, ga ŋulaŋuruyi marrtjina dhuryurruna ŋula nhä yana, yindimirri dhimbuluŋ'mirri, yana liŋgu dhuryurrunanydja marrtjina lili-i-i. 12Yurru ŋunhilimi djinawany'tja dhimbuluŋ'ŋuranydja birrka'mirri wäyin dhika malanha balanyara bitjan mewuŋ, bikipiki, beyay ga buṯthunaramirri wäyin, dhika nhä malanha ŋorrana marrtjina ŋunhilimiyinydja. 13Bala dhunupana ŋayi Betayu ŋäkula rirrakaynydja waŋanhara bitjanarana, “Way Beta gaŋgathiya, ga buŋa dhuwali wäyinnhanydja, bala ḻukiyana.”

14“Yakana Garray,” bitjarra ŋayi Betanydja, “Yakana ŋarra ŋuli balanyarayinydja ḻuki dhuwala, liŋgu ŋanapurruŋgalanydja romdhu yukurra ḻakarama ŋunhiyi malanha wäyin yätjnha yana, yaka ḏarrtjalk ḻukanharawu.”

15Ga rirrakaynydja ŋayi waŋana bitjarrana, “Ŋunhi ŋayi ŋuli Gunhu'yunydja yukurra ŋula nhä malanha ḻakarama manymak ga ḏarrtjalk, yaka nhenydja yurru yätj-ḻakarama ŋunhiyi.”

16Yo, buku-ḻurrkun'mirri ŋunhiyi rirrakay waŋana ŋurikiyi ḻukanharawunydja, ga ḻurrkun'mirriyi ŋunhi ŋayi Beta waŋana yaka'yurrunanydja. Ga ŋayinydja ŋunhi rirrakaynydja waŋana bitjarra yana liŋgu dhäruk, “Nhenydja yurru yaka yätj-ḻakarama ŋunhinydjayi ŋunhi ŋayi Gunhu'yu ŋuli yukurra ḏarrtjalk ḻakarama,” bitjarra. Ga dhunupana yana ŋunhi dhimbuluŋ'mirrinydja roŋiyinana balayi, djiwarr'liliyi djaw'yurruna. 17Bala ŋayi Betayunydja guyaŋinana yukurrana ŋuparana nhä ŋunhiyi mayali', ŋunhi ŋayi nhäŋala.

Ga ŋulinyaramirriyu liŋgu, walalanydja ŋunhiliyi bunanana, ŋunhinydja walala djuy'yunara nhanukuŋu Goniliyawuŋunydja; walala liŋguna maḻŋ'maraŋalana ŋunhiyinydja wäŋa, ga dhärra'-dharranana walala marrtjina, dhurrwaraŋurana wutthu'-wutthurrunana. 18Ga waŋana walala dhä-wirrka'yurruna bitjarra, “Dhiyalami muka yolŋu yäku Betanydja?... yukurra nhina?”

19Ŋayi Betanydja mukthurruna yana nhinana yukurrana, ŋupara guyaŋina nhä ŋunhiyi mayali', ŋunhala bäyma yana garrwar. Bala Gunhu'wala Birrimbirryunydja waŋana nhanukala ḻakaraŋala bitjarra, “Ŋunha ḻurrkun' yolŋu'-yulŋu ḻarruma yukurra nhuŋu. 20Ma' gaŋgathiya, bala marrtjiya yarrupthurrana, withiyarrana walalanha. Nhe yurru marrtjina yulŋunydja malthunna walalaŋgu. Yakana ŋuyulkthiyanydja walalaŋgu, liŋgu ŋarrakuŋuna ŋunhiyinydja walala djuy'yunara,” bitjarra.

21Yo, gaŋgathinanydja ŋayi Beta, yarrupthurrunanydja, bala waŋanana dhunupa bitjarrana walalaŋgu, “Ŋarraku nhuma yukurra dhuwala ḻarrumanydja? Dhuwala ŋarra. Nhäku nhuma dhuwala marrtjinanydja lili?”

22Ga walalanydja waŋana buku-wakmaraŋala bitjarra, “Ŋuriŋi dhuwala ŋurruŋuyu wal'ŋu djuy'yurruna ŋanapurrunha, yäkuyu Goniliyayu. ŋayinydja ŋunha mulkuru yolŋunydja, yaka Djuw, yurru manymak ḏarramunydja ŋayi ŋunha; ŋayi ŋuli buku-ŋal'yundja Gunhu'wu muka, ga walalanydja Djuwsthunydja ŋuli ḻatju'-ḻakaramana ŋanya dhikana, bukmakthu yana walala. Ga yawungunydja Gunhu'wala ŋuriŋi djiwarr'wuyyunydja yolŋuyu ḻakaranha nhanukala bitjana, ‘Gatjuy, garr'yurra Betanha lili nhokala bala'lili, märr nhuma yurru ŋäma nhanukuŋu Betawuŋu dhäwu',’ bitjarrana. Bala dhunupana ŋayi ŋanapurrunha Goniliyayunydja djuy'yurrunana nhuŋu.” 23Bala ŋayi Betayunydja garr'yurrunana walalanha ŋunhimalayina nhanukalaynha wäŋalili, ga ŋunhili walala ŋorrananydja ŋulinyaramirriyu munhakunydja.

Ga goḏarr'nha, ŋayi Betanydja gaŋgathina, bala marrtjinana yana malthurrunana-wala walalambala ŋuripa mulku'-mulkuruwanydja yolŋu'-yulŋuwa, ga walala wiripu-guḻku' ŋurikiy Djopawuy wäŋawuy, Garraywalaŋumirri walala malthurrunayi. 24Marrtjinanydja walala yukurrana bala-a-a, ga gandarrŋura ŋorrana, ga djaḏaw'yurruna goḏarr'nha, bala walala bunanana ŋunhili wäŋaŋura Djitjariyanydja. Ga ŋayi Goniliyanydja galkurrunana yukurrana nhanŋu Betawunydja, bukmaknha yana walala, ŋayipi ga miyalk nhanŋu, ga djamarrkuḻi', ga wiripu mala gurruṯu'mirri walala, ga ḻundu'mirriŋu walala galkiwuy, bukmakkuŋalana ŋayi walalanha ḻuŋ'maraŋalanydja ŋunhimalayina nhanukalaynha ŋayi bala'lili. 25Ga ŋunhi ŋayi dhurrwaraŋuranydja Beta galkinydja, bala ŋayinydja Goniliyanydja gumurr'yurrunana nhanŋu Betawu, bala dhunupana ŋurrkanhaminana nhanukala ŋayi yana yulŋunydja ŋunhana ḻukulilina, märr-ŋal'yurrunana nhanŋu. 26Bala dhunupana ŋayinydja ŋanya Betayunydja mulkana waṉana, dhärranhamaraŋala, ga waŋana bitjarrana, “Ma' dhärriyana. Yaka nhe yurru ŋarrakunydja buku-ŋal'yurra, liŋgu ŋarranydja dhuwala yolŋu muka yana, bitjan nhe.”

27Ga dhunupana yana maṉḏa gärrinana yulŋunydja, nhäŋala guḻku'nhana yolŋu'-yulŋunhanydja. 28Bala ŋayi Betanydja waŋana walalaŋgu bitjarrana. “Marŋgi muka nhuma ŋunhi ŋanapurruŋgalanydja Romdhu Djuwskalanydja yukurra ḻakarama, ŋunhi yakana dhunupa ŋanapurru yurru gärri Djan'tayalwalanydja wäŋalili; ŋanapurru Djuwstja yukurra dhuwala nhina ganaŋ'thunna yana nhumalaŋgalanydja mulku'-mulkuruwalanydja. Yurru ŋayipi yana Gunhu'yu ŋarrakunydja milkuŋala ga ḻakaraŋala, ŋarra yurru yakana ŋula yolnha yolŋunha yätj-ḻakarama, yanapi ganaŋ'maranhara ŋayi Gunhu'wuŋu. 29Yo, nhenydja ŋunhi djuy'yurrunanydja ŋarraku, ga dhunupana yana ŋarranydja marrtjinana lili; yakana ŋarranydja ŋula ŋuyulkthina, liŋgu ŋuriŋiyinayi ŋunhi ŋayi ŋarrakala Gunhu'yu milkuŋala. Nhäku nhe ŋarraku ŋunhi djuy'yurrunanydja?”

30Bala ŋayinydja Goniliyanydja waŋana balanydja bitjarrana, “Märr-yawungu ŋarra yukurra nhina dhiyala ŋarrakala wäŋaŋura, bukumirriyama ŋarra yawungu yukurra, yurru ḻäy-wilyunarayu ŋunhiyi waluyunydja. Ŋarra nhäma waŋganynha yolŋunha, ŋayi yukurra dhärra galki ŋarrakala, girri' watharrmirri ga djalkarr'yunarana, 31bala ŋayi waŋanydja bitjanna, ‘Goniliya, Gunhu'yunydja nhokuŋu liŋguna ŋäkulana bukumirriyanharanydja, ga djäma nhokuŋu ŋunhi ŋayi nhäŋala manymak wal'ŋu. 32Gatjuy, djuy'yurra nhuŋuway yolŋunha walalanha garr'yunarawu nhanŋu Djäyman-Betawu lili nhokala, yurru ŋayi Betanydja yukurra ŋunha nhina wäŋaŋura Djopa, bala'ŋura ŋurikala barrwaṉ'-djämamirriwala yolŋuwala yäkuwala Djäymangala, galki raŋiŋura ŋunhi.’ Yo, bitjarra ŋayi ŋunhi djiwarr'wuyyunydja yolŋuyu ḻakaraŋala, 33bala ŋarra yana dhunupana djuy'yurrunana nhuŋu. Bala ŋarranydja wirrkina märr-ŋamathina nhuŋu ŋunhi nhe marrtjinanydja lili, ga dhuwalana ŋanapurru yolŋunydja nhinanydja yukurra bukmaknha, rrambaŋina ŋilimurru Gunhu'na, galkunna yukurra nhuŋuna dhärukku, ŋanapurru yurru nhokuŋu ŋäma, nhaltjan yurru Garray waŋa ŋanapurruŋgu nhokala dhärukkurru.” Bitjarra ŋayi Goniliyayu ḻakaraŋalanydja Betawu.

Betayu ḻakaraŋalana Djesunha mulku'-mulkuruwalanydja

34Bala dhunupana yana ŋayi Betayunydja ḻakaraŋalana walalaŋgu ŋurikiyi mulku'-mulkuruwunydja Djan'tayalwunydja, bitjarrana gam', “Yo liŋguna ŋarra dhuwala dharaŋanna yukurra yulŋunydja, bukmak dhuwala yolŋunydja mala nhina yukurra rrambaŋina yana Gunhu'walanydja maŋutjiŋura. 35Ŋunhi yurru ŋula yolthu märrama ga märr-ŋal'yun nhanŋuway Gunhu'wu yana, ga djäma ŋamathama yana dhika wal'ŋu nhäyinyara dhunupa, ŋayinydja yurru Gunhu'yunydja ŋunhinhayi yolŋunha nhanŋuwayliliyamana märrama, gonhayi ŋayi Djuw, ga gonhayi ŋayi mulkuru, liŋgu Gunhu'yu ŋuli yukurra nhäma waŋgany-manapan yana, rrambaŋikumana, yakana barrkuwatjkuma. 36Yo, ŋayi ŋunhi Gunhu'yunydja dhäruktja djuy'yurruna Djuwskala, märr ŋuliwitjanna Djesu-Christkalana yäkukurru, yolŋu walala yurru nhina yukurra waŋganydja ŋurruk yana; yakana yukurra yurru yolŋu nhänharamirri barrkuwatjkunharamirri biyapulnydja mala, liŋgu Djesu ŋayipi ŋurruŋunydja Garray bukmakku malawu.

37“Yo, liŋguna nhuma ŋäkulana ŋunha ŋunhi Yitjurallilinydja ŋarakalili wäŋalili, nhä ŋunhalayi marrtjina maḻŋ'thu-maḻŋ'thurruna, ḻiw'maraŋala yana. Ŋäthilinydja wal'ŋu Djondhu yukurrana ḻakaraŋala biyapulnha, bitjarrana gam', ‘Ma' bilyurrana walala nhumalaŋgalayŋuŋuru yätjŋurunydja,’ bitjarra, ga yurruna dhuwalayinydja malanha ŋurru-yirr'yurruna ŋunhalana Galalina wäŋaŋura. 38Nhuma ŋäkula ŋunhi Djesunhanydja, Natjurippuynhanydja wäŋawuynha ŋunhi yolŋunha, ŋunhi Gunhu'yu Godthu nhanukala rarryurruna dhaŋaŋguŋala nhanŋuway Garrkuḻuknhanydja wal'ŋu ŋunhi Birrimbirrnha, ganydjarrmirrinhanydja wal'ŋu. Yo, Djesunydja marrtjina yukurrana ḻiw'maraŋalana yana ŋuliwitjarrayi wäŋakurru, djämanydja ŋayi marrtjina ŋamakurru yana-wala; walŋakuŋalanydja ŋayi marrtjina ŋunhi bukmaknha yana nhämunha'nha yolŋu'-yulŋunhanydja ŋunhi walala yukurrana nhinana ŋayaŋu-ŋonuŋdhina Mokuywala goŋŋura. Ŋayi Djesuyu walŋakuŋalanydja walalanha, bukmakkuŋala yana, liŋgu Gunhuny'tja nhanukala warray yana galki.

39“Yo, ŋanapurrunydja nhäŋalana ŋunhiyi ŋanapurruŋgalaynha maŋutjiyu, nhaltjarra ŋayi yukurrana djäma ŋunhalayi, ŋurikalayi Djuwskala malawala wäŋaŋura ḻiw'maraŋala, ga nhäŋala ŋanapurru ŋunhi nhaltjarra walala ŋunhala Djurutjalam ŋanya Djesunha. Walala bumaranydja ŋanya murrkay'kuŋalana, ŋal'maraŋala dharpaliliyaŋalana. 40Ŋunhalanydja ŋayi moluŋuranydja yaka weyin, bala ŋayi Gunhu'yunydja ŋanya walŋakuŋalana yana ŋulaŋuruyi rakunyŋurunydja, ga biyapul ŋayi ŋuliŋurunydja dhurrwaraŋuru maḻŋ'thurruna ŋanapurruŋgala, milkunhaminayi. 41Yurru yaka ŋayi milkunhamina ŋanyapinyay bukmakkalanydja yolŋuwala; ŋanapurruway yana nhäŋalanydja ŋanya, ŋuriŋi miṯtjiyu ŋunhi ŋayi djarr'yurruna ŋanapurrunha ŋäthili Gunhu'yu. Yo, ŋuliŋuruyinydja dhurrwaraŋuru ŋunhi ŋayi walŋathina beŋuru moluŋuru, bala ŋayi ŋathana ḻukana ga gapuna, manapanna yana ŋanapurru ŋayina. 42Bala ŋayi nherraranydja waŋana ŋanapurrunha djämawuna, ŋanapurru yurru ḻakarama dhäwu'na yukurra yolŋu'-yulŋuwu, ga wiripunydja ŋayi waŋana nherrara ŋanapurrunha, ŋanapurru yurru ḻakarama ŋanya Djesu-Christnha, ŋunhi ŋayinydja Gunhu'wuŋu nherraṉara mala-yarr'yunarawu yolŋu'-yulŋuwu; ŋayina yurru yukurra mala-yarr'yun bukmaknhanydja, walŋamirrinha ga ŋunhi rakunymirrinha. 43Yo, ŋuriŋi dhäwu'-gänharamirriyu walalay yolŋu'-yulŋuyu yukurrana dhunupamirriyaŋala ḻakaraŋala dhuwalayinhana yolŋunha ŋäthilinydja wal'ŋu yana, bitjarrana walala ḻakaraŋalanydja gam': Ŋunhi yurru ŋayi yolŋu yuwalkkuma märr-yuwalkthirri yolŋuwala ŋurikalayi, ŋayinydja yurru Gunhu'yunydja nhanŋu bäy-ḻakarama warray yätjpuy; nhanŋu yätjtja malanha yurru buwayakkumana ŋuliyi yäkukurrunydja nhanukala.”

Godthu dhaŋaŋguŋalana wekaŋala nhanŋuway Garrkuḻuktja Birrimbirr mulku'-mulkurunhana

44Yo, ŋayi yukurrana ŋunhi Betayu baḏak yana waŋana ḻakaraŋala ŋuripa mulku'-mulkuruwa Djan'tayalwa yolŋu'-yulŋuwu, bala ŋayinydja dhunupa Gunhu'yu Garrkuḻuktja Birrimbirr wekaŋala ŋunhiyinha walalanha bukmaknha yana, ŋunhi yukurrana walala ŋäkula ŋunhiyi dhäwu'. 45Ga walala ŋuriŋiyi Garraywalaŋumirriyu walalay Djuwsthu nhäŋala ṉirryurrunana, ŋuriŋinydja walalay ŋunhi walala malthurruna Betawu beŋuru Djopaŋuru; ṉirryurrunana walala wirrkina dhikana, liŋgu walalaŋgunydja ŋurikiyi mulku'-mulkuruwunydja yolŋu'-yulŋuwu ŋayi Gunhu'yu wekaŋala ŋunhiyi mundhurrnha, ŋayi walalanhanydja dhaŋaŋguŋala ŋuriŋiyi Garrkuḻukkalana Birrimbirryu. 46Liŋgu walala ŋuriŋiyi Djuwsthu ŋäkula yukurrana walalanha, walala yukurrana waŋana wiripukurruna ga wiripukurruna dhärukkurrunydja ŋuriŋiyina Birrimbirryu Garrkuḻukthuna, ga wirrkina walala yana yukurrana wokthurrunanydja dhika Gunhu'wu, yindikuŋalana yana ŋanya yäkuna, ŋuriŋiyi walalay Djan'tayalyunydja.

Bala ŋayi Betanydja waŋana bitjarrana, 47“Way, dhiyaŋunydja walalay dhuwala märraŋalana liŋguna Godkuna Garrkuḻuknha Birrimbirr; walalaŋgunydja ŋayi Garrayyu wekaŋala, bitjarra yana liŋgu bitjarra ŋunhi ŋilimurruŋgu ŋäthili ŋayi wekaŋala. Nhämirri warray walala yurru ḻiya-ḻupthun gapuyunydja ŋunhi?” 48Bala ŋayi Betanydja waŋana walalaŋgu, ŋurikiyi ŋunhi walala liŋguna märraŋalana, “Nhuma yurru ḻupthundja yäkuyunydja Garraywala Djesu-Christkalana,” bitjarrana.

Bala walala waŋananydja ŋanya Betanhanydja, ŋayi yurru nhina ḻurrkun' walu walalaŋgala ŋunhiliyinydja.